Yolun Yarısındakiler "Acaristan'daki Abhazlar"

Acaristan'daki Abhazlar

ACARÎSTAN ÖSSC' ndeki ABHAZLAR ( Yolun yarısındakiler)

Muhaceret; 19. yüzyıl'in sonlarına doğru yaşanan hu büyük trajedi Abhaz tarihindeki en kara dönemdir. Kafkasya'daki halklar arasında en eski tarihe sahip olan Abhazlar, göçten sonra anayurtlarında vok olma tehlikesiyle karşı karsıya kaldılar.

Büyük Göç'e kadar Abhazya'nın tek halkı olan Abhazlar, Rus çarı ile Osmanlıların kolonyalist politikaları yüzünden nüfuslarının 5/4'ünü kaybettiler. Yüzbinden fazla Abhaz Anadolu'ya ve Önasya ülkelerine göçmek zorunda bırakıldı.

Bu büyük göç seline kapılanlardan bir gurup geçtiğimiz yüzyılın 60-70'li yıllarında Acaristan'da ( özellikle de Batum yakınlarında) kaldı. Sayıları 10.000 cıvarındaydı. Ancak bu göçmenlerin hepsi Abhazya'dan çıktıkları gibi buraya gelmemişlerdir. Bir bölümü Muhaceret'in olumsuz şartlardan kaçıp anavatana dönmeye çalışanlardır. Batuma kadar gelip anavatana dönmenin yollarım araştırmaktadırlar. Fakat, önoe Osmanlılar (1878 yılma kadar Batum Osmanlılar'in denetimi altındaydı), sonra da Ruslar Abhazlar' ın geri dönme istemlerini geri çevirmişlerdir. 1877-1878 Oamanlı-Rus Savaşı Batum ve civarında yaşayan Abhazlar'ı büyük sıkıntılara soktu. Ruslar bu çaresiz insanların Abhazya'ya dönmelerine izin vermeyince Abhazlar' ın bir bölümü daha Anadolu'ya göçtü. Ancak küçük bir gurup Abhaz gizlice Abhazya'ya ulaşabilmişti. Batum cıvarına yerleşmek zorunda kalan Abhaz sayışı ise 1500 kadardır. 19.yüzyılın 80-90 il yıllarında bu şehir süratle büyüyüp genişleneye başlayınca yerel yönetim Abhazlar üzerinde zaten var olan baskısını arttırdı, Bu çaresiz insanların yerleri bir kaç kez değiştirildi. Baskıyla gerçekleştirilen bu yer değiştirmeler ve yeni yerleşim sahalarında soyluların fazla toprak istemleri yüzünden bir gurup Abhaz daha Osmanlı topraklarına göçtü. Bu yeni göçmenler de Osmahlı topraklarına göçmeden önce Rus yönetimine baş vurup Abhazya'ya dönme istemlerini bildirmişler, ancak olumlu yanıt alamamışlardı.Birinci Dünya Savaşı' nda Batum savaş alanı haline gelince Abhazlar'ın, anavatana dönme istekleri ve alınan olumsuz yanıtlar sonucu Osmanlı topraklarına göçleri sürmüştür.

Bu şekilde Acaristan'daki Abhaz sayışı sürekli olarak azalırken bunaparalel olarak yaşam şartları zorlaşmaktaydı. Bugün Acaristan ÖSSC' de 2000(ikibin) civarında Abhaz yaşamaktadır.Yerleşim yerleri Batum şehri ve önceleri Batum şehrine dahil olan Helvaççur ilçesidir.

Elimizdeki verilerin ışığında, Batum'da yaşayan Abhazlar' ın Ahnazya' nın değişik bölgelerinden ayrılıp Acaristan'a gelen insanların torunları olduklarını söyleyebiliriz. Karşılaştırma ile bu ailelerin Asadz,Abzıp,vo Abjuva kökenli olduklarını görmemiz olanaklıdır. Ancak aralarında, Guma, Tzabal ve Samırzakan kökenli olanlar da vardır.

Acaristan'da yasayan Feryalı Abhazlar( onlar Ferya,Kveda-Samebay, Kveda-Solbayr ve Urekh köylerinde yasayanlardır), Angisli Abhazlar' dan( onlar da Angis,Minde ve Kakhaber köylerinde yaşarlar) kendilerini ayırırlar. Feryalı Abhazlar Angisli Abhazlar'a"Abzıp Abazaları" derken, Angisli Abhazlar da Ferva'lı Abhazlar'a "Çerkes Abazaları"demektedirler. Ancak Acaristan'daki tüm Abhazlar' ın ortak adı "Abhaz-Apsuva''dır. Diğer halklarla diyaloglarında kendilerini "Abhaz" "Abaza", hazan da Çerkes olarak tanıtmaktadırlar.

Bu durumda akla gelen soru, Acaristan Abhazlar1ı neden "Abzıp Abhazları" ve'"Çerkes Abhazları" şeklinde ayrılmışlardir? Karşılaştırmalı analizlerimizle vardığımız sonuç şudur: Çerkes Abazalar' nın "Abzıplı Abazalar" diye adlandırdıkları grup Abzıp bölgesi ( bu günkü Gudauta ) ile Guma, Abjuva, Samırzakan çıkışlı Abhazlar' dır. Bir başka tanımlama ile Bızıp nehri ile egri nehri arasını kapsayan Büyük Abhazya Abazaları' dır. Acaristan' da yaşayan Abhaz sülale adları ile ilgili olarak topladığımız materyaller de bu tezimizi doğrulamaktadır. Yani yalnız sülale adlarından hareketle bile bu insanların Abhazya' da yaşamış oldukları köyleri saptayabiliriz. Örneklersek, Cırgba, Kitazba, Aüjanba sülaleri Abhazya' nın Kulanırkha ve Lıkhnı köyü çıkışlıdır.Atsıgba, Tsuzba sülalerinin orijini Adjandara köyüdür, Gumaaların "bir 'bölümü Aatzı, bir bölümü ise Miuk çıkışlıdır. Ananba ve Çıçbalar Barmış köyünden gitmişlerdir. Avkhat,Ankoab ve Khokhbalar Khoap çıkışlıdır. Halvaşlar Derüpş' lüdür, Bir tek Mıuk köyü dışında yukarıda saydığımız köyler Gudouta ilcesine bağlıdır. Diğer bir tanımlama ile Abzıp bölgesindendirler, Aynı ilçeden 3 baba oğul Agıraa Batum'a gelmişlerdir.Takuroğulları, Kazımoğulları, Paukoğulları. Ayrıca Recepoğulları vardır ama onlar Sarnırzakan (Gal ilçesi)lıdır. Batum'da yaşayan Guma kökenli Abhazlar'ın çoğunluğunu Ajiyaa'lar teşkil eder. Yine, keridini Çerkesli Abazalar olarak tanımlayan Kumaç-ipa lar da Guma kökenlidir, Agaa, Khiaa, Şamaa, sülaleleri Eşira kökenlidir. Çazmaa,Cıncbaa sülaleri ise Abjakualıdır.

Acaristan'da yaşayan Abhazlar arasında Guma kökenililerden çok Abjıwa kökenli Abhaz sülaleri vardır: Çloka.(Cılov), Alkhorba(aöçzı), Adzınba(Tamş), Kutelya(Agubedya), Halitba(Tukarçal), Aşlarba(Cıgerda), Badiya(Ayübja), yine Zikhaa ve Besnik-ipa lar Azyübjalıdır. Ayrıca, eskiden Acara'da yaşayan "Büyük Abhazya" kökenli diğer sülaleler de şunlardır: Abras, .Adleyba, Amaba, Akimİpa, Açba, Guramgaa, Delba, Tiujba, Kapba, Çaçba, Ciufba, Çeçer-ipa, Kartba, Bğaüjba, Kemal-ipa, Toüba, Maan, Lakırba, Gabliya, Keçba, Kaöçba, Çuaz, Lalua, Çıçba, Lamketi-pa, Sinkuba. Saydığımız sülalelerin bir kısmı bugün yalnızca Acaristan' da değil Abhazya' da bile yaşamamaktadırlar.

Acaristan'da yaşayan diğer Abhaz gurubu "Çerkes Abazaları" dır. Onlar daha çok Ferya ve Urekh köylerinde yaşamaktadırlar. Çe,rkes Abazaları Asadz ,bölgesi kökenlidir. Başka bir tanımlama ile "Küçük Abhazya" lıdır. Gürcü kaynaklarında bölgeye "Ciget", halkına da "Cigetler" denilmektedir. Abhaz eğitimci, etnograf S.Aöjanba Asadzlar' ın Abhazca'nın bir diyalektini kullandıklarını söyler. Acaristan' daki Çerkes Abazaları'nın arasında topladığımız matervaller de Asadzlar'ın Abhaz olduğunun önemli bir kanıtıdır. Acaristan'daki Asadz Abazaları'nın Asadz ülkesindeki yer adları ile bağlantılarına bakarsak Küçük Abhazya'dan yoğun bir Asadz nüfusunun Acaristan'a geldiğini anlayabiliz. Örneklersek: Gagra, Gagripş, Candrıpş(bugünkü Gantiadi ), Çugrıpş,Geçrıpş (Leselenize), Mikelrıpş, Adler, Kudepsta, Kudırhoa, Kuçba-aşta, vb. Ve işte sülale adları: Abdiba, Atrışba, Aüveçba, Açamba, Aüfmeyba, Aegba, Akucba, Karakeçba, Kudba, Geçba, Kifündba, Açıgba, Papba, Akoadzba, Sımırba, Mıskhacba, Kaytamba, Çınba, Mkalba, Aykusba, Aaöfba, Asadzba, vb. Ayrıca eskiden Asadz ülkesinden gelip Acaristan'a yerleşen sonra da buradan göçen sülalelerin adları yaşlıların hafızasında halen yaşamaktadır. Sayalım: Ardba, Arücba, Akşba, Akheyba, Apşıtzba, Aylısırba, Arımba, Haguşaa, Asmeykhoa, Majaraa, Psardiya, Samanba, Apapat, Lusba, Haçeypa Vb.

Buradan da kolayca anlaşalabileceği gibi Asad.zlar ve Cigetler Çerkesli Abazalar dive tanımlanan halklardır. Bunlar şüphesiz Abhazdırlar, Çerkes Abazası diye adlandırılmalarının nedeni çok uzun süredir Abhaz Krallığı idaresinin dışında kalmalarıdır. Ayrına Adige ve Ubıkh halkları ile ekonomi, kültür ve savaş politikaları gibi konularda yakın ilişki içindeydiler. Hatta bazen bu iki halkla sanki bir tek halk gibi hareket ediyorlardı. İşte tüm bu nedenlerle Abhazya' dan Acaristan'a göç eden AsadzlarCerkesli Abazalar denmiştir.

Kısaltarak söylersek, Acaristan' daki Abhazlar'ın etnik oluşumları yukarda anlattığımız gibidir.

Acaristan' da yaşayan Abhaz sülaleleri:

Ababiko, Abdiba (Abidba), Agba, Agirba (Agırba), Agumba (Gumba, Agumaa), Aövecba, Aukhat, Aegba (Egba), Atrışba, Ayozba (Aöyzba), Aykutsba, Akoadz, Akucba, Alkhorba, Ananba (Nanba), Ankubaya (Ankoab), Ajiyba (Jiyba), Argun, Arstaa, Arsiya, Arşba, Arzınba (Adzınba), Asadzba (Sadzba), Aslan-zade, Aşarba (Şamba), Aöfba, Aşlarba (Slarba), Aöfmeybe, Açugba (Çıguba) Atsamba, (Tsamba), Atsımba, Atsugba (Tsugba), Acba (Jiba), Basnik-ipa, Bedya (Badya), Bezinba, (Bağzın-ipa) Gamsanya, Geçba, Emin-zade, Jöanba, Zıukbaya (Zıukhba), Tarba, Topçipa, Nazıçba, Kavtamba (Kaytan), Karakecba, Kitazba, (Marşan), Kepalba, Kişliba, Kolbava (Kalğba), Kostimba, Koadzba, Kudba, Lazba, Leyba, Mayba, Milalba, Mikalba, Muradba, Mushacba ( Miüfba), Mol-oglı, Nanmba, Nakaşya, Nakuapya, Papba, Sakutba, Selimba, Sımırba (Sımır), Tantba, Tatarba, Pşanaa, Kaba, Korkia, Kutelya, Şeraşidze (Şervaşidze-Çaçba), Cızmaa, Camba, Çavşba (Adzınba), Çırgba, tsıtsba (Tsımtsha), Cücıba, Cıtanaa, Colokaa, Haluaş, Halıtba (Khışba), Haşımba, Hacımba, Khiba, Khibaya (khiba), Khokhba (Eşba), Cıncba.

Yazan: Temir Açugba

( Tarih Bilimleri Doçenti, Dirmit Gulya Dil Edebiyat ve Tarih Enstitüsü Bölümü Başkanı) Çeviren; Hayri Ersoy (Suktar) Kaynak: Aydgılara( Dayanışma ) Gazetesi, sayı l, Eylül 1989