Abhaz Sürgünü 2.Bölüm.

Papapha Mahinur Tuna

Abhaz Sürgünü 2.Bölüm.

Papapha Mahinur Tuna

Abhaz sürgününü iyi anlayabilmek için AbhazOsmanlı ve AbhazRus ilişkilerinin tarihine bakmak gerek demiştik. Fakat o ilişkileri iyi anlayabilmek için Abhazların daha eski siyasi ve dini tarihlerine de bakmak gerek. Bunun için de Kolhide döneminden başlamak üzere Abhaz Krığından AçbaAnosid ve AçbaLeonid hanedanlarından ve Abhaz –İber Birleşik Krığından yani Bagrat Hanedanı’ndan da kısaca söz etmek gerek. Çünkü bu dönemleri geçiren toplumun politik ve kültürel yaşamında dini yaşamında büyük değişikler olduğu bu değişikliklerin sonraki dönemlere yansıdığı görülmektedir.

MÖ 87. yüzyılda Batı Kafkasya’da KolhidaKoban maden sahası olarak bilinen yeni ve geniş çaplı bir kültür birliği oluşur. Bunun yaratıcıları arasında gümümüzdeki Abhazların ataları olan kalabalık Henioh kavimleri de bulunmaktadır. Bu döneme ilişkin arkeolojik mataryer dolmenler madencilik ve cenaze törenleri gibi kültürel ögeler bu dönemde Kolhidalıların komşu bölgelerle çok yönlü ilişkilerde olduğunu gösterir. Bunlar arasında Frigler Urartular Küçük Asyalılar ve daha pek çokları vardır.

“Kolhida devletinden İlk defa M.Ö. 8.yy.da Urartu kaynaklarında bahsedilmiştir.
Tarihin en eski devirlerinden biri olan Kolhida kültürünü oluşturan halkların Abhaz ve MengrelLazlar olduğu kurdukları devletin isminin Kolhida Devleti olarak tarihi işlevleri sürdürdüğünü milattan sonraki yıllarda Lazika krığına dönüşerek yaşamına devam ettiğini ve 7. 8. Yüzyıllarda krığın etkinliğinin Abhaz halklarına geçtiğini biliyuz. Gürcülerin milattan önceki yıllarda Kolhida Birliği’ne dahil olmadıkları ve böylece bu dönem kültürüne bir katkılarının bulunmadığı anlaşılmaktadır. Ayrı ayrı bölgelere yerleşmiş bu kavimlerden Gürcüler ve MengrelLazların birbirleriyle tanışmaları milattan sonra 483 yılında olmuştur. Gürcüler gelen Pers dusundan kurtulmak için Tiflis’i terk ederek batıdaki komşuları MengrelLaz ülkesine sığınmışlardır. Bu alışkanlık Arapların Tiflis’i işgerinde de devam etmiştir” diyen bazı MigrelLaz yazıları Gürcülerin Lazlarla dolayısıyla Kolhida ile tanışmalarının milattan sonra olduğunu belirterek “ 5. yüzyılda Kolhida kültürüyle tanışan Gürcülerin bu kültür üzerinde bir etkinlikleri görülmemektedir” diye de eklemektedir.

Kolhida Dönemi burada bir iki paragrafla anlatılacak basit bir konu değil onu sonraki bir yazıda ele almak üzere Abhaz Krığının kurulduğu döneme kadar önemli siyasi kültürel ve dini olaylara göz atacak olursak şunları görürüz:

MÖ 76. yüzyıllardan milada kadar Kolhida metalurjik alanında Gelencik’ten Ordu’ya kadar Adige ve Abhazların birlikte yaşadığı ve benzer ürünler ürettiği bir dönem vardır. Aynı dönemde İskitler de Abhazya’da görülür.

MÖ. 6. Yüzyıldan itibaren Abhazya’da Yunan kolonileri oluşur. DioskuryaSohum GieonosOçamçıra bu dönemde kurulan kolonilerdir. Efsaneye göre Argonotlar Altınpostu almaya geldiklerinde bu grubun içinde Polidev ve Kast adındaki ikiz kardeşler de vardır ve bu günkü Sohum kenti onların anısına Dioskurya adını alır.

MÖ III yüzyıldan milada kadar Dioskurya adı Roma İmparatu Octavius anısına Sebastopolis olur.

MÖ III. yüzyıl arasında Sanig kabilelerinin Dioskurya etrafında birleştiği Helenistik dönemde oluşan Heniyoh kültür toplumununun çöküşüne neden olduğu bu birliğe Apsil ve Abzgların da katıldığı Gagra’dan Soçi’ye kadar olan bölgeyi kapladığı bu Sanig’lerin bilim adamlarınca Heniyoh ve Sadz soyundan geldiği kabul edilir.

MS 55 yılında havarilerden Aziz Simon ve Aziz Andrey Abhazya’ya Hristiyanlığı yaymaya gelir. Aziz Simon Pısrdzxa nehri kıyısında öldürülür ve aynı yere defnedilir bir süre sonra burada bir kilise inşa edilir.

MS 137’de Romalı komutan Flavi Arrian Sebastopolis’e gelir. Onun gelişinde Abazglar’dan söz edilir ve o zamanki Abazg Kralı’nın Rismag olduğu söylenir. Flavi Arrian’ın belirttiğine göre Abzgların doğusunda Apsiller Tsabılar batısında Sanigler Sadzlar vardır. Apsiller de Kuzey Lazları ile komşudurlar. Apsillerin kralı Yulyan’dır ve bu ünvan kendisine İmparat Trayan tarafından verilmiştir. Saniglerin kralı Spadag olup bu kral unvanı kendisine Roma İmparatu Adrian tarafından verilmiştir.

Görüldüğü üzere Abhaz boyları o dönemde Roma imparatu tarafından tayin edilen krarla yönetilmektedir. Miladi II. Yüzyıl sonu ve IV. Yüzyıl başında Pitsunda Abazg topraklarının en eski Hristiyan yerleşimi haline gelir. MS 325 de I. Konstantin İznik’te yaptığı Ekümenlik Kilise Konseyi’ne Pitsundalı Episkop Stratofil’i davet eder. Öte yandan Konstantinopol Patriği de Pitsunda’ya sürgün’e gönderilir.

MS 395 de Roma İmparatluğu ikiye bölünür ve Batı Roma’nın tadan kaldırılması ile Abhazya’da siyasi yaşamın merkezi Roma yerine Bizans’a kayar. Bizans Batı Kafkasya’daki çıkarlarını Lazika Apsilya Abazgia ve Misimyanlar aracılığı ile yürütür. Bizans Lazika’nın resmi dinini Hristiyanlık olarak ilan edince Hristiyanlık eski Abhaz kabileleri arasında da yayılmaya başlar. MS 530540 yıllarında Bzians İmparatu I. Justinyanus döneminde Apsilya da Hristiyanlığı resmi din olarak kabul eder fakat dinin nihai onay süresi 100 yıldan fazla sürer.

MS 6. Yüzyıl başında Batı Kafkasya’yı Pers dusu işgal eder. Böylece bölgede İran ve Bizans gibi iki büyük gücün çıkarları çatışmaya başlar. Bu durum yerel siyasi güçlerin askeri ve siyasi dengelerin değişmesi karşısında Bizans veya İran yanlısı bir tutum takınmalarına neden olur.

Misimyanlar kültür ve dilleri bakımından günümüz Abhazlarının ataları kabul edilir. Apsillerin bir benzeridirler ve Kudrı ile İngur nehirleri arasında yaşarlar. Kuzeyde Alanlar doğuda Svanlarla sınırdaştırlar güneydoğularında ise Lazlar bulunmaktadır. Misimyanların Bukhloon Tsakhar Bat Pal Lar ve Akhısta gibi ünlü kaleleri vardır.

MS 6. Yüzılda Abhazya’da aktif olarak kilise inşaatları başlar. Dranda Katedrali Tsandrıpş Bazilikası Tsabal kiliseleri Haşups ve Gerzaul gibi kalelerde bulunan kiliseler bunlar arasındadır.

Abhazya Erken Bizans Dönemi Hıristiyanlığını resmi din olarak MS 67. Yüzyılda kabul eder. Fakat 530’lu yıllarda Persler Lazika’da güçlenerek Apsilya kalelerini ele geçirmeye başlar. Bizans garnizonları Pers baskısı altındaki Sebastopolis ve Pitsunda’dan çekilir ve 6. Yüzyılda Abzgia’nın Bizans’tan ayrılma çabaları başlar. Justinyan Abazgları elden çıkarmamak için Abzgları vaftiz kararı alır. Abazg kökenli Efrat İmparat Justinyan adına Hristiyanlığı yeniden resmi din olarak tescil eder ve Justinyan Tsandrıpş’da Abhazlar için “Kutsal Bakire Kilisesi”ni inşa ettirir. Buradan çıkan arkeolojik kalıntılarda Yunanca olarak “Abasgias” yazıları göze çarpar.

Konstantinopol’de Abazgia’dan gelen gençler için okul açılır. Ancak Abazgialılar Romalı askerler tarafından emperyal bir düzen getirilmesinden rahatsızdırlar. Ve Bizans’a karşı savaşa hazırlanırlar. Bu dönemde Abazgia Skeperna ve Opsita adındaki krar liderliğinde ikiye ayrılmıştır.

MS 550 yılında Nabed komutasındaki Pers Birliği Abazgia yolunda Tsabal’da bulunan Apsilyalıların en önemli kalesi Tsibilium’u ele geçirir. Nabed Apsilya’dan Abazgia’ya geçer ve ada Bizans askerlerini bastırır. Ancak bu durum Abazgialıları da sumluluk altına sokar. Tanınmış ailelerden 60 Abazgia genci rehin olarak İran’a gönderilmek zunda kalınır. Batı Abazgia hükümdarı olan Skeperna Pers Kralı I. Hüsrev Hosrow yönetiminden feragat ettiğini bildirir. Doğu Abazgia hükümdarı Opsit de Traxe Anakopia denilen yerde gizlice Bizans’a karşı savaş hazırlıkları yürütmektedir. Traxe surları ardındaki isyanı bastırmak için Justinyan Fasis’ten 1000 askerlik ek güç gönderir. Abazg hükümdarı Opsit beraberindeki küçük bir grupla Kuzey Kafkasya dağlarına sığınır. Bizans yardımı olmadan kendi başına İranla savaşan Apsilyalılar bağımsızlıklarını elde etmeyi başarırlar. Ancak Bizanslılar Abazgları Traxe Kalesi’nde yenince Bizans komutanı Johan Apsillerin de bağımsızlıklarından gönüllü olarak vazgeçmelerini ve Tsibilum Tsabal kalesini Bizans’a vermelerini şart koşar.

MS 555556 arasında Bizanslılara karşı Misimian isyanı başgösterir. Bizans kendilerine yardım eden Alanlara resmi görevli olarak para götüren Sotterikh’i Misimyanlara gönderir. Sotterikh görüşmelerde İngur nehrinin kıyısında bulunan Misimyan kalesi Buxloon’u günümüzde Paxulan Alanlara vermeyi kararlaştırınca Misimyan isyanı başlar. Misimyanlar Persler’den yardım ister Persler de destek verir bu kış mevsimine kadar sürer. Bizans bu durumu cezalandırmak için Martin komutasındaki bir kuvvetle Kudrı nehrinin üst taraflarında bulunan Tsaxar Kalesi’ni kuşatıp ağır bir darbe vurur. Kuşatmada erkek kadın çocuk beşbinden fazla kayıp veren Misimyanlar Bizans’a itaat edip Hristiyanlığı kabul etmeye zlanırlar.

Abhaz ve Alanlar 571’de Perslere karşı isyan eden Ermenilere yardımcı olur. MS 7. Yüzyılın başında Kafkasya’nın Karadeniz kıyısındaki en büyük savunma kalesi olan Anakopia Kalesi eski Traxea Kalesi’nin olduğu yere inşa edilir. Ve 623 yılında Abazgia Bizans imparatu Heraklius’un ısrarıyla Bizans’ın İran’a karşı yürüttüğü Transkafkasya’daki askeri harekata katılır. 7. yüzyıl sonu ile 8. yüzyıl başında Arap istilasına karşı Apsilya topraklarında askeri garnizonlar oluşturulur. 708711 arası gelecekte Bizans İmparatu olacak olan Leo İsauria aracılığı ile Kafkasya’da Arap karşıtı bir koalisyon oluşturulur.

737738 yılları arasında Sağır Mervan olarak anılan Arap komutanı Mervan bin Muhammed birlerce askeriyle Anakopia surlarına dayanır. Mervan daha önce Kartli’yi yani Tiflis’i harap etmiş şehri ele geçirdikten sonra Egrisi bölgesini güçlendirmişti. Ancak Abzglar Arapları yenilgiye uğrattı. Arapların Anakopia’da aldıkları yenilgi büyük yankı uyandırdı. Bu durum Doğu Karadeniz bölgesi ile tüm Kafkasya ve Batı Avrupa’nın tarihinde önemli bir rol oynadı.

Abazgia yöneticisi I. LEON böylece Bizans İmparatu nezdinde ve bölgede önemli bir güç elde ederek ABASGİA SANİGYA. MİSİMYANYA ve LAZİKA’yı da kapsayan geniş bir bölgenin hükümdarı haline geldi. Böylece Abhazların siyasi ve dini tarihinde yeni bir dönem başlamış oldu.

Özetleyecek olursak; Adige ve Abhaz kardeşler Kolhida döneminde bir süre birlikte yaşamışlarsa da önce İskitlerin sonra Yunan kolonilerinin daha sonra Roma İmparatluğu’nun bölgeye el atması Roma İmparatluğu’nun ikiye bölünmesi üzerine bu kez Abhazya’nın siyasi merkezinin Bizans’a kayması daha sonra Pers Birliğinin Kafkasya’ya saldırması ardından bölgenin Bizans ve İran’ın çatışma alanı haline gelmesi kardeş halkları birbirlerinden uzaklaştırmış. Daha sonra Arap istilalarının baş göstermesi ve Abazgların Arapları yenmesi Açba Anosid hanedanından gelen Abazgia yöneticisi I. Leon’un önünü açmış I. Leon Abhaz boylarını birleştirmekle kalmamış Lazikayı’da kapsayan geniş bir bölgenin hükümdarı olmuştur. Bu durum kardeş halkların yollarını epey bir süre ayırmıştır. Milattan sonraki yıllarda Abhazların siyasi hayatına giren komşu halklarla ilişkiler ise; bazen hanedan evlilikleri biçiminde bazen dostluk bazen de düşmanlık biçiminde tarihe yansımıştır.

Kaynakça:

Lazların TarihiKolhida Devleti E.Konakçı Gazi Üniversitesi Tarih Bölümü iletişim [email protected] www.lazca.g
Kronolojik Abhaz Tarihi Prof. Timur Açugba Çeviri Oktay Chkotua 2015İst
İlk Çağlardan Günümüze Abhazya Tarihi. Baş editör: Stanislav Lakoba Çeviri Uğur Yağan Yayın Editörü: Sezai Babakuş. 2014İst.
Abasgia Abhazya Tarihinin Bizans Dönemine ait Belgeleri A.Kollautz Çeviren: Bahriye Çelebi Asyayın 2000İst.