Kopsirgen Orhan Baran

1. Абдокъва (Abdoque) 2. Абже (Abje) 3. Абрег (Abreg) 4. Абукъв (Abuq) 5.Агача (Agaça) 6-16 Агыгба (Agırba)  17 - Агыр (Agır) 18. Агв (Agu 19-20. Аджьбакь (Acbek) 21-23. Адзын (Azdın) 24-32. Ажи (Aji) 24-34. Айсан (Aysan) 46. Апачев (Apache) 47-53. Аисов (Aysov) 54. Арг1ашокъва (Arğaşoka) 55-57. Ар (Ar) 58. Арсланчик (Arslançik) 59-60. Архагъ (Arxağ) 61. Асанай (Asanay) 62. Аслан (Aslan) 63-64. Аубакьыр (Awbakir) 65. Афонбит (Afonbit) 66. Ахба (Axba) 67. Ахербыл (Aherbil) 68. Ахмет (Ahmet) 69-70. Ачбокьв (Açboq)71-74. Ашвба (Ashba) 75. Ащхац1ауа (Ashkhatsawa) 76. Ашхваца (Ashxotsa) 77. Бабыгв (Babuk ) 78-79. Багъ (Bağ) 80. Бажв (Baj) 81-88. Бала (Bala) 89. батаа (Bataa) 90. Байрамыкъва (Bayramuque) 91-94. Батырбаа (Batırbaa) 95. Бижан(Bijan) 96. Бекул(Bequl) 97. Бекхан (Bekhan) 98-99. Биберей (Biberey) 100-101. Быжд (Bic) 102-105. Быджь (Bıc) 106. Быда (Bıda) 107. Бжанаш (Bjanashe) 108. Блынау (Blınaw) 109-110. Барокъва (Boroque) 111. Гаги (Gagi) 112. Гап (Gap) 113. Гастох(Gastox) 114. Ггыбок (Giboque or Gibok) 115. Гедмыш (Gedmish or Djedmish) 116-117. Гьадыгв (Gedug ) 118. Геш (Geş) 119. Гвагва (Goga) 120. Гвана (Gona) 121. Гъват (Ğot) 124-126 122123.Гоша (Goşa)) 122-123. Гъвыкьа (Ğuke)124-126 Г1вк1ьат (Ğukat) 129. Гум (Gum) 130. Гумба (Gumba) 131 - 133. дагв (Dog) 134-135. Дагвдвей (Dagdvey) 136-141. Дакум (Dakum) 142-144. Дармыва (Darmıva) 145-146. Дахун (Daxun) 147;151. (Джаманбей) (Djamanbey) 148-150. джьмакъвыл (Djamaqul) 152-154. Х1акъвын (Hakun) 155. Джьандар (Candar) 156-158. Джьанымбер=джьанымбей (Canımber=Canımbey) 159-160. Джаhтемир (Cantemir) 161 -162. Джангор(Djanguer) 163. Джаришти (Carişti) 164. Джьгватан(Cgutan)  165-168. джьу (ju) 165. Джердыш (Cerdiş) 169. джьльаныкъвана (Djilaqana) 171 - 173. Джьуджьу (Cucu) 174-175. джьут (jut) 176. Дзыг1ва (Dzığa) 177. Дзыба (Dzıba) 178. Дирон (Diron) 179. Дохтар (Doxtar) 180. Дударыкъв (Dudaruque) 181. Дарыкъва =Дадрукъва) (Darıko) (Dudaruque) 182.

 

183. Дырымба (Dırımba) 184. Дячуш (Dyachush) 185-186. Эмг1вокъва (Emğoko) 187-188. Ечибок(Yechiboque) 189-192. Ерыжв (Yerıj) 193. Есаней (Yesaney) 194. Ешба (Yeşba) 195. Жижу (Jiju) 196. Джыр (cır) 197. Жимас (Jimas) 198-199. Жужe (Juje) 200-201. Загашта (Zagaşta) 202. Загаш (Zagaş) 203. Зурымаа (Zurımaa) 204. Захош (Zaxoş) 205. Зунпа (Zunpa) 206. Ион(Iuan) 207. Квабал (Kobal) 208-211. Къабльахь (Kablex) 212. Къазан (Kazan) 213. Каздох (Qazdox) 214-215. Казук (Kazuk) 216-217. Хъакъвпщ (Kakupsh) 218. Къамби (Kanbi) 219-221. Канжев (Kanjev) 222-225. Кап1аа (Kapaa) 226-231 Къвапсыргьан. (Kopsirgen) 232-233. Къарабашв (Karabaş) 234-236. Къраль (Kral) 237-238. Карас (Karas) 239-242. Къардан (Qarden) 243-245. Къарма (Qarma) 246. Карше (Karşe) 247-248. Къах1вын (Qaxhun) 249. Качи (Kaçi) 250. Кауня (Kaune or Qaune) 251. Камет (Kamet) 252. Кербыж (Kerbij) 253-254. Къызылбекь (Kizilbek) 255-259. Кык  (Kık) 260. Кисба (Kisba) 261. Кимкет (Kimket) 262-266. (Kiche or Chiche) 267-268. Кимае (Kimay) 269 274. К1ьыщмахва (Kishmahue) 275-277. Кълыч (Klıç)  278-279. Киыз (Kiiz) 280-282. Хъныхв (Xınux) 283. Коючо(Kuyuço) 284. Кодзах (Kodzah) 285-286. К1вак1ва (K'uek'ue) 287-289. Къванча (Konça) 290-292. Кваса (Kosa) 293-294. К1вацба (Kotsba) 295. Кочa (Koça) 296. К1вадзба (Kuadzba or Quedzba) 297. Куба (Kube ) 298-305. К1выдж (Kudj) 306. Къвыльбекь (Kulbek ) 307-309. Къвыль (Kul) 310. Къвымыкъв (Kumık) 311-320. Къвныжв (Kunıj) 321-323.Къврачын. (Kurachin) 324-329. к1вырджь (Kurc) 330. Курлан (Kurlan) 331. Курсим (Kursim) 332-333. Кучпа (Kuchpa) 334. Куш ипа (kush-ipa) 335. Кпыл (Kpil) 336. Кысба (Kisba) 337-340. Кятш (Kiatsh) 341-342. Лаг1вычв (Lağuç) 343. Ламкъва (Lamqa ) 344-45. Лануг (Lanug) 346-350. Лачвыш (Laçış)

 

 351. Лах (Lah) 352-356. Ли (Li) 357-358. Лак1аз (Lakaz ) 359-360. Лoу (Low) 361. Лях (Liah) 362-364. мгваджьыкъва (Mgacıko) 365. Маганкес (Magankes) 366. Маджа (Madje) 367. Маз (Maz) 368. Макъвауа Makowa) 369-372. MaЛх1ваз (Malhoz) 373. Мальыхв (Malux) 374-375. Мамхъаг1 (Mamxağ) 376. Маргъвыш (Marğuş) 377. Меремкъвыль (Maremqul) 378. Махважв (Maxoj) 379-380. Мекер (Meker) 381-382. Мшвх1ваджь (Mşhoc) 383. Мола (Mole) 384. Мудан (Mudan) 385-388. Мыква (Muque or Muka) 389. Муран (Muran) 390. Мурат (Murat) 391-394. Муратыкъва (Muratuque) 395. Мхцы (Mxtsı) 396. Мартаз (Martaz ) 397. Мыдар (Mıdar) 398. Напшок (Napşok) 399. Натхва (Hatko) 400. Нахвышв (Nahuş) 401-402. Наша (Naşa) 403-405. Нипаа (Nipaa) 406.- Нурмухамед (Nurmuhamed) 407-409. Ныр (Nır) 410. Огузо (Oguzo) 411-416. Уаз (Waz) 417. Охтар (Oxtar) 418. П1aз (Paz) 419. Пафиф (Pafif) 420-423. Пат (Pat) 424. Мулаа (Mulaa) 425-427. Псх1ва (Pskhu=Psxu) 428. Пшмахва (Pşmaho) 429-430. Пшинатл (Pshinalhe) 431-432. Пшуна (Pşuna) 433. Росто (Rosto) 434-435. Мид-къу (Mid-qu) 436. Сид-ипа (Sid-ipa) 437-439. Симхa (Simxa) 440. Табыш (Tabış) 441-442. Тамби (Tambi) 443-444. Татаршвауа (Tatarşava) 445. Тауж (Teuj) 446-447. Тебердыкъва (Teberduque) 448. Темир(Temir) 449. Тит (Tit) 450-453. Тльыс (Tlis or Lhis) 454. Тльыш (Tlish) 455. Тлябы (Tliabe) 456-462. Трама (Trame) 463. Тхакушина (Txakuşina) 464-465. Тх1айц1ыхв (Thaytsuh) 466. Тхох (Txox) 467. Узденыр=къвабан (Wazdenir=Koban) 468-469. Урчук (Urchuque or Urchuk) 470-474. Чвызык1ьа (Çızıke) 475. Фат (Fat) 476. Х1ап1ат1 (Hapat) 477. Х1ашвц1а (Haştsa) 478. Х1аджьым (Hadjım) 479. Х1акъвын (Hakun) 480-481. Х1къвын (Hkun) 482-484. Хакупш (Hakupş) 485. Хапшук-ипа (Hapşuk-ipa) 486. Хасан (Hasan) 487-488. Х1асарокъва (Hasaroque) 489-492. Шармат (Şarmat) Х1аткъва (Hatko ) 493. Хатох (Hatoh) 494-503. Х1ачвыкъва (Hacuqo) 504-505. Хвби (Hubi) 506-509. Х1выжь (Huj) 510-511. Хвынар (Hunar) 512-514. Х1вран (Xuran) 515-516. Х1ашвц1а  (Haştsa) 517-520. Х1выт (xut)

517-520. Хут (Hut) 521. Хотдал (Hotdal) 522. Хоч (xoç) 523-527. Цамба (Tsamba) 528-529. Цекис (Cekis) 530-533. Цекъва (Tseko) 534-535. Ц1ыхва (Tsıxo) 536. Цыб-ипа (Tsib-ipa) 537. Чадыгь (Chadig) 538-541. Ч1вач1ва (Çaça)542. Черкес (Çerkes) 543-546. Чквт1у (Chikatuy) 547-548. Чым (Çım) 549. Чыкъ (Çık) 550-556. Чква (Cqa) 557. Чум (Chum) 558. Шурдум (Şurdum) 559. Шавах (Şavax) 560. Шакман (Shakman) 561. Шакон (Shakon) 562. Шамур (Shamur) 563-566. Швнахваа (Shankao) Дохтар  Дохтар) 567. Шан (Şan) 568-570. Шай ( Şay) 571-572. Шбзыхва (Şbızıxo)) 573-574. Шармат (Şarmat) 575. тшыд (çıd) 576-577. Шванахваа (Şwanaxaa) 578-582. Шогьан (Şogen) 583. Шогов (Shog) 584. Шонебат (Shonebat) 585-587. Швх1гваш (Shaguashe) 588. Швх1амыз (Shamız) 589. Егьдзаа (Egdzaa) 590-591. Екьзакь (Ekzek) 592. Эшиш (Yeşiş) 593. Эшхош (Yeşxoş) 594. Языгб (Yazibg) 595. Ярык (Yarik) 596. Яшыр (Yaşır)

ÇERKES AİLE DAMGALARI HAKKINDA KISA BİLGİLER

Eskiler özellikle atlara vurulan damgayı çok önemserler ve üzerinde damga olan at'a köpeklerin yaklaşmadığına inanırlar, atın dayanıklılığını üzerindeki damga ile ölçerlerdi. Eğer bir at yerinden kımıldamadan üzerine damga vurulmasına katlanamıyor ve huysuzlanıp kaçmağa çalışıyorsa onun cins at olmadığına inanırlardı.

Damga sözcüğü dilimize Türkçeden girmiştir. Bu kelimenin dilimizde tam karşılığı "yakarak işaretlemek" şeklinde açıklanabilir.

Damgalar ilk ortaya çıktığı dönemden günümüze pek çok değişim göstererek gelmiştir. İlk ortaya çıkan damgalar daha kaba işçilikli ve daha zor işaretler olmasına rağmen zamanla gelişerek günümüze ulaşmış nerede ise bir sanat haline gelmiştir. Çok güzel damgalar ve bunlara ait motifler görebilirsiniz  Abaza ve Adige kilimlerinde, kadın giysilerinde, çeşitli mutfak eşyalarının üzerlerinde, atların koşumlarında gemlerinde, üzengilerinde ve kadınların altın gümüş gibi süs eşyaları üzerinde…

 

Aile damgaları pek çok halk ile birlikte yüzyıllardan günümüze devam ede gelmektedir. Bilimin tespitleri göstermektedir ki ülkeleri temsil eden arma'ların kökeni de bu damgalara dayanmaktadır. Damga(veya işaret)  geleneği Kafkas halklarında da (Adigeler, Abazalar, Apsuwavlar, Balkarlar, Çeçenler, İnguşlar, Karaçaylar ve diğerleri) çok eski zamanlara kadar uzanmaktadır.

Araştırmacılarının ifadesine göre damgaların ilk ortaya çıktığı dönemde temel amaç ailenin mal varlığına işaret etmek için atların,sığır ve koyunların damgalanması biçiminde olmasına rağmen zaman içerisinde bu işaret kullanımı gelişip yaygınlaşarak aileden çok sülaleyi temsil eder hale gelmiştir.

Aile damgalarının kullanım alanı zamanla genişlemiş,mezar taşlarında flamalarda aile içerisinde kullanılan eşyalarda silah ve giysilerde de yer almağa başlamıştır. Çerkez damgalarının toparlanması işine başlanalı uzunca bir zaman geçmiştir. Bu konuyla ilgilenen ilk araştırmacılardan Akademisyen P.S.Pallas ve S.M.Bronevski'nin yanı sıra meşhur bilim adamı L.İ.Lavrov'da tespit ettiği 1300 civarında damga ile bu alanda söz sahibi araştırmacılardandır.

Damgalar Kafkas halkları arasındaki kan bağının ve tarihsel süreç içerisindeki etkileşimin, kimi durumlarda da aynı kökten gelen kardeşler olduklarının güzel bir ispatıdır. Örneğin Adigelerin içerisinde kökeni Abazalara Balkarlar, Nogaylara, Çeçenler, Asetinlere dayanan aile isimleri ve damgaları olduğu gibi yine bu halkların içerisinde de kökeni Adigelere dayanan aile isimleri ve damgaları mevcuttur. Kafkas halklarının aile damgaları gibi titizlikle muhafaza ettikleri bir başka şey ise sülale isimleridir. K'etık'ue,Abey,Anzor,Dohuşık'ue,kopsirgen ve benzeri bir çok sülale isimleri Adigelerde,Asetinlerde,Çeçenlerde mevcut ortak isimlerdendir. Bu sülaleler aynı köke nemi dayanmaktadır,aynı atadan mı gelmektedirler sorusu cevaplanması oldukça zor bir soru olmakla birlikte bunun yanıtı aile damgaları ve halk söylencelerinde yatmaktadır.

Bir kaç yüz yıl öncesinde dağları aşarak gelen Abaza ailelerin Adigeler arasına yerleşerek zaman içerisinde yaşadıkları toplumla kaynaşmış olmaları nedeni ile bu tür benzerliklere en çok Adigeler ve Abazalar arasında rastlanmaktadır.Bu tarih araştırmacılarının da kabul ettiği kesin bir bilgidir. Başlangıçta Sülale damgasına sahip olmak ve kullanmak sadece bu sınıfa ait bir haktı. Fakat daha sonraları bu kural uygulanmaz olmuş hatta bazı lhakuelheşlerin damgalarını çevrelerindeki onlara tabi aileler de kullanır hale gelmişlerdir. Eski Abaza ve Adigelerde çok büyük önemi olan sülale damgaları en çok ta atların damgalanmasında kullanılırdı.

Örneğin Tarihi belgeler Abaza ve Adige komutanlarının flamalarında Sülale damgalarını kullandıklarını gösterir. Bir sefere çıkılacağı zaman o birliğin komutanı ait olduğu sülalenin damgasını taşıyan flama kullanmak zorundadır. Kafkas savaşlarını yaşayanların bu konuda anlattıklarına göre : Cepheye gidecek birlikler toplanırlarken gelenlerden her grup kendi köylerinin pşı’sının=Beyinin (veya thamadesinin veya birliğin başındaki komutanın) sülalesine ait flama taşımaları zorunluluğu bulunurdu. Şehit olan savaşçının mezarı başına(khaşhades=Sin olarak adlandırılan) ait olduğu grubun flaması dikilirdi.

Bu gelenek bize kadar ulaşmamıştır, bize ulaşan gelenek mezar başına taş dikilmesi şeklindedir, fakat mezar taşları üzerine sülale damgalarının işlenmesi geleneği bu güne kadar devam ede gelmiştir.

Ulaştığımız bilgi ve belgelere göre Abaza ve Adige damgalarının pek çoğunun geçmişi Abaza ve Adige tarihinden de daha eskilere dayanmaktadır. Bu belgeler göstermektedir ki Adige,Abaza,Balkar,Çeçen,Asetin damgalarının pek çoğu Sind’lere,meot’lara,sarmat’lara ve alan’lara kadar uzanmaktadır. Bu da bize Kafkas halklarının tarihsel ve kültürel kökeninin bu halklara dayandığını göstermektedir.

NOT: Saygıdeğer okuyucular: Bu bilgiler Huran Şahambi “nin Turudı adlı eserinden alınmıştır. Ancak yazarında belirttiği gibi eksikleler olabilir. Bu eksikler arıyan kişiler tarafından Abhaz Postası ve Sakarya Abhaz Derneğine yazarak düzeltme olanağı her zaman için geçerlidir. Maksat doğruya ulaşmaktır. Yanlış gördüklerinizi lütfen yazınız. Düşünce ve isteklerimiz gerçeklere ulaşmak doğruyu öğrenmek ve gelecek nesillere doğruyu aktarmak… Bu tablo ve notlar hazırlanır iken Ergün Yıldız kardeşimizin yazılarından yararlandığımızı belirtir ve kendisine teşekkür etmeyi borç bildiğimizi ifade etmek isteriz. Bu arada bir Kuzey Kafkas halklarına ilişkin bir gerçeği vurgulamak isterim. Tabloya baktığımız zaman bir çok Kabartay,Hatukoy,Besleney kardeşlerimiz biz Kabartayız,Hatkoyuz ,Besleneyiz yada Apsuvayız diye şikayette bulunacaklar… Bunu şimdiden tahmin ediyorum. Sorular yöneltildiğinde elimizden geldiği kadar tarihsel gerçeklere dayanarak gerekli açıklamalar yapılacaktır.

Sevgi ve saygılarımla,                          

Kopsirgen Orhan