Karaçay Çerkesk Özerk Cumhuriyetinde Kuj Du-Kuj Çkun Ve Apsuya Köyleri

Kopsirgen Orhan Baran

Karaçay Çerkesk Özerk Cumhuriyetinde Kuj Du-Kuj Çkun Ve Apsuya Köyleri

(Хъвыжвду KIT)

Kujdu kıt; Büyük incik ırmağının sağ tarafında kurulmuş bir Abaza köyüdür.Köy halkı Abaza dilinin şkarawa diyalektiği ile konuşmaktadır.Yaklaşık 1500 nüfusu vardır.Köyde ilk ve ortaokul,kültür evi kreş,iş öğrenme evi bulunmaktadır.Köy halkının geçim kaynağı çiftçilik ve hayvancılıktır. Köyde yaşayan başlıca sülaleler şunlardır:

АгIвдзаа (Ağudza) 2. АгIанаа (Ağan=Yağan) 3. Акъвкъваа (АкъвкъваргIа) (Aqqa) 4. АбдокъваргIа (Abdoko) 5. Адзыннаа (Azdın) 6. Ажьнаа (АжьиргIа) (ajna-Aji) 7. АшвхъвцIаа (Aşktsa) 8. Ашваа (Aşa) 9. Ахаа (Axa)10. БатарбиргIа (Batırbi) 11. БорсыргIа (Borsır) 12. БорокъваргIа (Baroka) 13. БирыкъваргIа (Birkorğa)14. ГдигвышвыргIа (Gidiguş)15. ГваджваргIа (Гваджвараа) (Goc) 16. Дармываа (Darmıva) 17. ДзыгъваргIа (Dzığo) 18. Дзыбаа (Dzıba) 19. Джырраа (Jır) 20. КапIвргIа (Kap)21. ХъагIваргIа (Kağo) 22. КештыргIа (Keştır) 23. КIылдзаа (Kıldza)24. КIвадзаа (Kozda) 25. КIвыджыргIа (Kuc) 26. КIвылыргIа(Kul) 27. ЛапыгваргIа (Lapır) 28. ЛамшвыкъваргIа (Lamşıko) 29. Ларсаа(Larsa) 30. ЛауырсаныргIа (Lawursan)31. НахIвахаыргIа (Naxox) 32. Нипаа (Nipa) 33. ПсхIвы(Psxu) 34. ПшеунаргIа (Pşewnar) 35. РастаргIа (Rastar) 36. Сагваа (Çago) 37. СатучиныргIа (Satuç) 38. ТамбиргIа (Tambi) 39. ТхIаквыщынаа (Thakuş) 40. ТемырргIа (Temir) 41. ТхабычаргIа (Thabıç) 42. ХIватIыщыргIа (Hotış) 43. ХIвраныргIа (Huran) 44. ЧеркесыргIа(Çerkes) 45. ЧIачIыхвыргIа (Çaçux) 46. ЧIымыргIa (Çıma) 47. ШайыргIа (Şay) 48. Шынхъауаа(ргIа) (Şınkova) 49. Эгьдза (Egdza) 50. ЯшаргIа (Yaş) 51. ЧIвачIвыргIа (Çaçır)

Abaza edebiyatının kurucularından JIR HAMİT bu köyde doğmuştur.

Kaynak: Kafkasya Kültürel Dergisi :24 Jır Hamit iki resmide 1969 yılında bana göndermişti.Yeni Deniz adlı öyküsünü Türkçeye çevirip Rahmetli İzzet Ağabeyin yayınladığı Kafkasya Kültürel Dergisinde yayınlanmıştı.Cır Hamit”in mektupları ve diğer yazarların mektupları Hemşerimiz Faik Türün'ün İstanbul sıkıyönetim komutanı iken düzenlenen Balyoz hareketinde el konulmuş ve yok olmuştur.

Jır Hamid 1912 yılında, Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti sınırları içinde bulunan Kuj Du (Büyük Kuj) köyünde doğmuştur. Talustan'ın önce öğrencisi, sonra iş arkadaşı olmuş, onun çalışma ve edebiyat geleneğini sürdürmüştür. Başlıca yapıtları "Özgürlüğü Olmayan Kadınlar, Oğlunun Kahramanlığını Anaya Göstermediler, Küt Burunlu Prens, Mutlu Karşılaşma, Doğru Yoldan, Yeni Deniz, Toprağımın Halkı, Ateşten Diken" ve öldüğü 1972 yılında yayınlanan "Güneşin Uyandırdıkları" başlıca yapıtlarıdır. Bunların dışında "Çerkes Khapşı", "Alaşara", "Oşhamahue", "Novi Mir", "Literaturnaya Moskovskaya" gibi gazete ve dergilerde de Abazince, Kabardeyce ve Rusça olarak yüzlerce makale, öykü ve araştırmaları yayınlanmıştır.

Abazin Edebiyatının ikinci kuşak yazarlarından Thayts'ıxu Bemırza, Jır Hamid'in 60. Doğum yılı anısına basılan "Amara Yanarçıkhakuaz" (Güneşin Uyandırdıkları) adlı yapıta yazmış olduğu ön yazıda bu büyük yazarı bakın nasıl tanımlamakta; "Kitabın satırları ile, harfleri ile halkına bilgi, kültür, uygarca ve insanca yaşam mesajı götürebileceğine inanan ve varlığını bu yola adayanlardandır, büyük yazarımız Jır Hamid, Kuj Du Köyü kırlarında düzgün pulluk çizgileri ile halkın üretim savaşına önderlik eden bu büyük insan, kalemi ile de halkın yaşamına doğru ve kestirme yollar çizmiştir."

Jır Hamid'in uyarıcı, yol gösterici sıcak sesinin, sevecen elinin uzanmadığı kimse kalmamıştır. Kafkasya'dan uzakta, başka kentlerde ve ülkelerde eğitimini sürdüren Kuzey Kafkasyalı gençlerin vatan özlemini gidermek, kendi öz kültürlerine bağlı kalmaları, ona yabancılaşmamalarını sağlamak için çıkartılan her gazete sayısı, her kitapçık Jır Hamid'in elleri ile postalanmış bu gençlere... 1971 yılının Kasım ayında yazmış olduğu bir mektubunda bakınız neler söylüyor: "Halkımız sayısal açıdan azdır, küçük bir toplumdur. Bu nedenle kendi öz kültürüne bağlı oldukça güçlü olabilir. Uzak kentlerde eğitim yapan, Kafkasya dışında başka ülkelerde, özellikle Ortadoğu ülkelerinde yaşayan delikanlılarımız, kızlarımız, vatanı özledikçe bu küçük kitabımızla, gazetemizle konuşsunlar. Yayınlarımız kesintisiz ulaşmalı onlara, en büyük amacım budur. Sevgili küçük kardeşim, yüzünü henüz görmediğim değerli Özdemir, o eski, köhne Abazin dünyasını aydınlığa çıkaran pencereyi açan büyük Thamademiz Tobil Talustan'ı okuduğunu yazıyorsun... Çok sevindim. Umarım Talustan'ın Sosrıkhua misali, getirdiği aydınlığın ışıkları ile yıkanırsın, beslenirsin..." Yine Thayts'ıxu Bemırza, onun ölümü üzerine bakın neler söylüyor: "Hamid, yaşamımızdan çekilmedi; yüreğini, aklını, parça parça halka bölüştürdüğü için kalbi durdu. Kanı kurudu. Abazin halkı sonsuzluğa dek onun ismini anacak, kitaplarını okuyacak, yapıtlarından gurur duyacaktır."

-------------------------------------------

Kuj Çkun

Kuj Çkun köyü 1924 yılında Kujdu kıt'tan ayrılan aileler tarafından kurulmuş bir köydür. Kuj du köyünün birkaç kilometre uzaklıkta olan bir Abaza köydür. Yaklaşık olarak 500 kişilik bir nüfusu vardır. Köy halkının geçim kaynağı çiftçilik ve hayvancılıktır.

Köyün kurucu aileleri şunlardır:

1.АмырыргIа (Amır) 2. Шекао – шынхъауа (Şınkowa) 3. АжьиргIа(Aji) 4. Псхвы (Psxu) 5. ШнахваргIа (Şnox) 6. КIьылдза (Kildza) 7. КъагIваргIа (kağo) 8. Ашваа (Aş) 9. АкъбашыргIа (Akbaş) 10. Дзыбаа(Dzıba) 11. Мичбаа (Miç) 12. Гумбаа (Gum) 13. Ахба – Ахаа (Ax=Axba) 14. Дармыва (Darmıva)15. Адзынаа (Azdın) 16. ДышвакIьыргIа (Dışek) 17 ГимайыргIа – (Gimay) 18 КапIаа (Kap) 19. Мхцы (Mxtsı) 20 ПшеуынаргIа (pşenaw)

------------------------------------

Апсуа (чaгьарыйа Кыт )=Apsuwa=Çegerıya Köyü

Apsuwa köyü Büyük yincik nehrinin sağ tarafında kurulmuş bir köydür. Köyün nüfusu yaklaşık 800 kişi civarındadır. Köyde çocuk kreşi, sağlık ocağı, ilk ve ortaokul ile kültür merkezi vardır. Köy halkının geçim kaynağı genellikle çiftcilik ve hayvancılıktır.

Köyün kurucu aileleri (Sülaleleri) şunlardır:

1. Агыраа (Agır) 2. АгIвдзаа (Аговы) (Ağudza) 3. Авидзбаа(Ağüzba) 4. КIвыждзаа (Kıjdza) 5. КIьачваа (Keça) 6. Квачаа 7(Koça). Асшаа (Asşa) 8. УазыргIа (Уазаа) (Yaz) 9. ТшысыргIа ( Tşıs)10. КвырджьыргIа (Kurcır) 11. МахваргIа (Maxo) 12. БаракъваргIа (Baroko) 13. ШарматыргIа (Şarmat)14. КчвалмыхыргIа (kçalmır) 15. Шынхъауаа (Şınkova) 16. Дармываа (Darmıva) 17. ЦкIьысдздзаа (ЦкIьысыргIа) (Tskis)

--------------------------------------------------------

Değerli Abhaz Haber okuyucuları;

Son olarak yazdığımız üç köy ile birlikte Karaçay Çerkesk Özrek Cumhuriyeti'nde mevcut olan Abaza=Aşuwa köylerinin tamamını yazmış olduk.

Yazdığımız köyler hakkında kısaca bilgi verecek olursak;

a-Ana köyler:Psıj (Darıko Kıt)-Kubina Lo Kıt-Gum Lo Kıt-Yincik Lo Kıt-Albırğan (Bibert Kıt)-Kılıç Kıt (Psewçedahe)-Gebekoy (Abazakt)-Kuj Du Kıt-Apsuwa (Çegeriya) Kıt… Ana köy olarak 9 büyük Abaza köyü vardır.

b-Ana Abaza köylerden 1924 yıllıranda ayrılıp kurulan köyler:Koydan-Karapago-Tapanta-Abaza Hable (Kazma)-Kuj Çkun olmak üzere beş yan köy vardır.

c-Ana ve yan köylerle birlikte Karaçay Çerkesk Özerk Cumhuriyeti'nde bulunan

Abaza (Aşuwa) köylerinin sayısı 14 köydür.

d-Yok olan köyler:Sid kıt-Aslan kıt-Latşış Kıt-Koça Kıt-Cantemir Kıt-Tam kıt-Mıd kıt..Psuxu kıt….

Sevgi ve Saygıdeğer Abhaz Haber Okuyucuları,

Bundan sonra size bilgi vereceğim konuları şimdiden açkılıyorum:

Karaçay Çerkesk Özerk Cumhuriyetinde bulunan (yaşayan) Abaza aileler (Sülaleler) hangi köyde yaşamaktadır) bu konuda bilgi verilecek
Eski Sovyetler Birliğinde 1989 yılına ait Abaza ve Apsuva nüfusu sayımı hakkında bilgi verilecek
Abaza aile damgaları konusunda bilgi verilecek
Türkiye de Hangi İl ve İlçe de Abaza köyleri vardır, Hangi köyde hangi sülaleler ve köy nüfusu hakkında bilgi. Bu araştırma ile de Türkiye'deki Abaza (Aşuwaların) yaklaşık olarak nüfusu belirlenecektir.
Türkiye’de mevcut Abaza köylerinden yazılmayan tek köy Kütahya ya bağlı Aykırıkçı köyü 15 gün sonra yazılacaktır.